Studenten over: Zussen en broers in middeleeuws Wales

Door Jackie Burema, RMA student

Opening lines of the Fourth Branch of the Mabinogi from the Red Book of Hergest waarin Arianrhod voorkomt

Zussen, Ik heb er één en ik ben er één. Dit is waarschijnlijk geen opwindende mededeling, er zijn veel mensen die zussen hebben of zussen zijn. We denken daardoor ook niet vaak na over hoe deze relaties invloed hebben op ons leven en onze plaats in de samenleving. Toch kan een veelvoorkomende relatie tussen bijvoorbeeld een broer en een zus wel invloed hebben op hoe we leven en welke waarden belangrijk zijn in onze cultuur, of onze tijd.

We zouden dus kunnen aannemen dat de manier waarop mensen deze relatie tussen broer en zus navigeren kenmerkend is voor een cultuur. Dit kwam ook terug in mijn onderzoek. Ik heb fictieve bronnen waar zussen en broers in voorkwamen bestudeerd en vergeleken met niet-fictieve bronnen over zussen in middeleeuws Wales. In mijn onderzoek heb ik drie verschillende zussen uit de Welse literatuur gebruikt om mij te verdiepen in de relatie tussen broers en zussen in middeleeuws Wales.

Uit zowel de niet-fictieve bronnen en de literatuur kwamen een paar dezelfde thema’s naar voren, bijvoorbeeld de thema’s van eer en schaamte. Ik was al bekend met hoe belangrijk deze aspecten waren in zowel de Welse als Ierse culturen en verhalen; een gedeelte van de Welse wetten houdt zich dan ook bezig met iemands eerprijs, oftewel het bedrag dat iemand toebedeeld krijgt wanneer hem iets wordt aangedaan. Dit was dus niets nieuws, maar de manier waarop het verband houdt met broers en zussen was wel interessant.

Om te beginnen hadden broers in Middeleeuws Wales een bepaalde zeggenschap over hun zus. Zij stemden in met haar huwelijk en stonden vaak garant voor haar moraliteit en eer. Een broer nam zijn zus dus echt onder zijn hoede en het was niet alleen zijn taak om haar voor schaamte te beschermen vóór het huwelijk, ook na het huwelijk lijkt hij zijn leven lang verantwoordelijk voor zijn zus of zelfs voor de zonen van zijn zus. De reden dat broers hun zussen zo beschermden was zodat ze goed konden trouwen. Een goed huwelijk was essentieel, aangezien het de status van de hele familie kon verhogen, en het was dan ook de taak van een zus om haar familie te voorzien van deze goede contacten.

Toch was de relatie tussen een broer en zijn zwager, de man van zijn zus, in de verhalen niet zo belangrijk als dat tussen een broer en zijn neef, de zoon van zijn zus. Het culturele concept van “the sister’s son”, oftewel de zoon van een zus, is prominent in zowel Welse als Ierse literatuur. Het is soms ook het enige wat we horen over een zus, zo was één van de figuren die ik bestudeerde, Gwyar, alleen aanwezig in het verhaal als moeder van Gwalchmai en als zus van Arthur. Zij werd in dit verhaal genoemd om de belangrijke relatie tussen Gwalchmai en Arthur te benadrukken. Het belang van de connectie tussen deze mannen kan laten zien hoe belangrijk het was om familiebanden sterk te houden.

Arianrhod zoals ze in Anime afgebeeld wordt

Maar wat als een zus deze taken nou niet volbracht? Eén van de zussen uit de literatuur die haar taken weigerde was Arianrhod. Arianrhod verstoot haar zoon die uiteindelijk opgevoed wordt door haar broer Gwydion. De twee kibbelen over de jongen tot het punt waarop Arianrhod haar zon drie keer vervloekt zodat hij geen onderdeel van de samenleving kan zijn. Uiteindelijk ontzegt ze haar familie hiermee een waardevol lid en belemmert ze het groeien van de macht van haar familie.

Toch lijkt een zus vaak gedefinieerd door het verband met haar broer en werd ze vaak alleen gezien in relatie tot de mannen in haar leven, alleen gewaardeerd voor de connecties die ze kon creëren. Wat Arianrhod nou juist zo interessant maakt is dat ze soms gezien wordt als een voorbeeld van een sterk en zelfstandig vrouwelijk personage, maar haar verhaal behandelt haar niet zo. De zus die niets met haar familie te maken wil hebben wordt niet afgebeeld als een sterk persoon maar als een slecht persoon die een tragedie veroorzaakt. Dit is in sterk contrast met Gwyar, de zus die aan al haar plichten lijkt te voldoen: zij komt niet voor in de verhalen en wordt nog net bij naam genoemd om de relatie tussen een neef en zijn oom te versterken.

Dit lijkt wellicht hard maar er zit misschien ook een sprankje hoop in dit alles. Het laat wel zien hoe begaan broers en zussen met elkaar waren. Ergens in deze verhalen over plichten en eer zit het gekibbel van broers en zussen en de wil om elkaar, of elkaars kinderen, te helpen en beschermen.