Keltisch

Keltisch

Profielwerkstuk

Wil je graag je profielwerkstuk over een Keltisch onderwerp schrijven? Hartstikke leuk! Je kan daar namelijk heel veel kanten mee op: je kan bijvoorbeeld kijken naar de oudste verwijzingen die wij hebben van de Kelten, opgeschreven door de Romeinen; je kan ook kijken naar de invloed die de Keltische talen op andere talen hebben uitgeoefend (bijvoorbeeld het Nederlands!) of andersom; daarnaast is er ook erg veel mooie literatuur uit de middeleeuwen overgeleverd in Keltische talen, zoals Iers en Welsh, waar genoeg over te schrijven is! Voor heel veel onderwerpen kan je in het tijdschrift Kelten van de Stichting A. G. van Hamel informatie vinden, maar we helpen je graag verder op weg, daarom vind je hier een lijstje met ideeën en literatuurverwijzingen. Mocht je nog vragen hebben of op zoek zijn naar nog meer bronnen, kan je ons altijd een mailtje sturen.

Er is een opleiding ‘Keltische Talen en Culturen’ in Utrecht en we hebben het vaak over de ‘Kelten’. Maar bestaan de Kelten eigenlijk wel? Kunnen we wel zomaar een hele hoop stammen en volkeren op één hoop gooien die wel verwante talen spraken maar zich misschien helemaal niet zo met elkaar verwant voelden? Ga op onderzoek uit en ontdek wat jij hiervan vindt!

Vooral in de oudheid waren de Keltische volken zeer wijd verspreid. De wijdste verspreiding reikte van Ierland in het westen tot aan Turkije in het oosten, en van de Rijn in het noorden tot aan noord-Italië en het Iberisch schiereiland in het zuiden. Omdat de Kelten over zo een groot gebied verspreid waren, hadden ze veel contact met andere volken, waarvan sommige over de Kelten hebben geschreven.

Één van de duidelijkste voorbeelden hiervan is de Romeinen: Julius Caesar heeft in zijn De Bello Gallicum over de oorlog met de Galliërs geschreven, een volk dat een Keltische taal sprak. Zelfs in de Bijbel krijg je te maken met Kelten: de Galaten waaraan Paulus een brief schreef waren ook een stam met een Keltische taal. Omdat er zoveel volken met Keltische stammen in contact waren, zijn er veel verschillende vormen van dit contact, van vreedzaam handelscontact tot oorlog, en dus ook verschillende manieren waarop er over Keltische volken gedacht werd. Hoe schreven Romeinen en Grieken over Keltische stammen, en waarom deden ze dat? De onderstaande bronnen kunnen je bij een dergelijk onderzoek helpen.

Wist je dat Keltisch in een ver verleden waarschijnlijk ook in Nederland en in onze buurlanden gesproken is? Wil je erachter komen waarom we dit denken? Check dan de volgende bronnen:

Alle talen zijn in contact met andere talen (dat wil zeggen, sprekers van een taal komen sprekers van andere talen tegen, en komen zo met andere talen dan hun moedertaal in aanraking). Door dit contact verandert een taal vaak. Deze verandering kan verschillende vormen aannemen: soms worden er alleen woorden geleend (denk aan het Italiaanse woord ‘pizza’ en het Engelse woord ‘computer’ in het Nederlands), maar soms heeft het contact een meer diepgaande invloed op de taal, zoals verandering van woordvolgorde.

Taalcontact is ook van alle tijden: al vanaf de tijd van de Romeinse overheersing hadden de Keltische talen, en met name het Welsh (of liever gezegd de toenmalige Keltische taal waaruit Welsh, Bretons en Cornish zijn voortgekomen), veel contact met het Latijn. In de middeleeuwen bleef dit zo, en was er ook intensief contact met het Engels en met Scandinavische talen, en in mindere mate met andere talen zoals het Oudfrans. Een onderzoek naar taalcontact met betrekking tot Keltisch kan dus meerdere kanten uit: het contact in één periode en één regio, bijvoorbeeld Iers en Latijn in de middeleeuwen, maar er kan bijvoorbeeld ook gekeken worden naar de blijvende invloeden van taalcontact: zijn er nu nog elementen van vroeger taalcontact terug te vinden? Hieronder vind je een aantal bronnen over de Keltische talen in contact met andere talen om je op weg te helpen.

●Is Pictisch een taal? https://www.nemokennislink.nl/publicaties/pictische-stenen-onthullen-mogelijk-geschreven-taal/

● Iers en Latijn in de middeleeuwen: https://www.nemokennislink.nl/publicaties/middeleeuwse-monniken-mixen-iers-en-latijn/ en https://www.youtube.com/watch?v=iCB33wKT_zI
● Scots-Gaelic en Skandinavisch: https://www.nemokennislink.nl/publicaties/de-zingende-vikingen/
● Keltisch in Nederland: https://www.nemokennislink.nl/publicaties/het-raadsel-van-nehalennia-ontrafeld/
● Keltisch en Engels: https://www.nemokennislink.nl/publicaties/invloed-keltisch-op-engels-groter-dan-gedacht/
● Barry Cunliffe, Celts from the West (2017) (Engels): https://www.youtube.com/watch?v=63Grz46cOeg
● R. Chin, Nederlandse uitleenwoorden in het Bretons (MA thesis, Universiteit Utrecht 2007). https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/23683
● Lars B. Nooij, Prehistorisch taalcontact in Ierland: een analyse van de Oudierse landbouwterminologie (BA thesis, Universiteit Utrecht 2013). https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/278113
● Iers en Engels: http://seanchasbeag.com/hiberno-latin/

Al sinds de vroege middeleeuwen zijn er literaire verhalen opgeschreven in de Keltische talen, bijvoorbeeld in het Iers, het Welsh en het Bretons. Deze verhalen zitten vol met eigenwijze heiligen, jonge helden en zelfs een hele belangrijke hond! De beroemdste held uit Ierland heet namelijk Cú Chulainn, ofwel De Hond van Culann. En wist je dat veel mensen denken dat koning Arthur eigenlijk ook een Keltische held is?

Over deze verhalen valt ook een hoop te onderzoeken. Wordt Arthur bijvoorbeeld anders afgebeeld in middeleeuws Welshe verhalen dan in middeleeuws Franse verhalen? Waarom was de beroemdste held van Ierland (Cú Chulainn) eigenlijk nog maar een klein jongetje? En wie was nou écht de belangrijkste heilige van Ierland, Sint Patrick of Sint Bridget? Hoe weten we überhaupt nog dat deze middeleeuwse verhalen ooit bestonden? Hieronder een aantal bronnen om je bij deze en soortgelijke vragen op weg te helpen.

Arthur:

Middeleeuws Welshe verhalen:

Middeleeuws Ierse verhalen:

  • Een korte introductie over de Runderroof van Cooley, het middeleeuws Ierse heldenepos https://www.youtube.com/watch?v=oXWrjYjKAyk
  • Ranke de Vries, Keltische Verhalen in een Notendop (2009) – te verkrijgen via de Stichting A. G. van Hamel of de opleiding Keltisch.
  • Maartje Draak, De Lastige Schare (1990)
  • Maartje Draak, Van Helden, Elfen en Dichters (1979)
  • Maartje Draak, Schimmen van het Westereiland (1977)
  • Doris Edel, W. P. Gerritsen (red.), Monniken, Ridders en Zeevaarders (1988)